Χελιδόνι (Αρχαίας Ολυμπίας) Ηλείας

Το Χελιδόνι (Χιλιδόνι για τους παλιότερους) είναι ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα χωριά της Ηλείας. Βρίσκεται χτισμένο σε υψόμετρο 360μ. στη βόρεια κλιτύ ενός επιμήκους λόφου του οποίου η νότια πλευρά είναι ιδιαίτερα απότομη (κρημνώδης) ενώ η βόρεια, όπου και το χωριό, παρουσιάζει σημαντική κατωφέρεια και καταλήγει στη συνέχεια ομαλά στην κοιλάδα που σχηματίζει ο ποταμός Ενιππέας (Λεστενίτσα).

Η οικιστική παρουσία στην περιοχή ανάγεται στους υστερομηκυναϊκούς χρόνους όπως μαρτυρεί η ύπαρξη συστάδας Υ.Μ. θαλαμωτών τάφων, λαξευμένων σε μαλακό αμμόβραχο, στο λοφίσκο «Διαμαντάκου» σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου στα νοτιοδυτικά του χωριού. Η συστάδα αυτή των τάφων αποκαλύφθηκε τυχαία κατά τη διάνοιξη αγροτικού δρόμου στα 1970. Έγινε τότε σωστική ανασκαφή σε μερικούς από αυτούς και τώρα (Ιούνιος 2005) ανασκάπτονται και οι υπόλοιποι.

Σύμφωνα με πληροφορίες από τους ντόπιους, κατά καιρούς στην ευρύτερη περιοχή έχουν ανεβρεθεί αρκετά αρχαία «αντικείμενα», τα οποία δυστυχώς χάνονται στο «σκοτάδι» καθώς όπως και σε άλλες περιοχές της χώρας μας και του νομού μας την αδυναμία των αρχαιολογικών υπηρεσιών αντικαθιστά η μάστιγα της αρχαιοκαπηλίας.

Στους μεσαιωνικούς χρόνους το Χελιδόνι αναφέρεται σαν κάστρο. «Το όνομα του χωρίου τούτου μνημονεύεται εν Tables des Fiefs de la Moree, ένθα σημειούται υπάρχον τω 1364, «Lo castello de Chillidonij». Επ’ ίσης εν τω καταλόγω Πελοποννησιακών κάστρων του έτους 1463, τω παρατιθεμένω εν Estratti κλπ., σημειούται κάστρον Chilidoni vel Clidoni μετά κάστρον Vumeri. Και εν ετέρω καταλόγω Πελοποννησιακών κάστρων του έτους 1467, το οποίον βλέπει τις εν τοις Estratti κλπ., σημειούται ωσαύτως κάστρον Chilidoni. Αφ’ ετέρου μνείαν του ονόματοςποιείται και ο ιστορικός Γεώργιος Φραντζής, όστις λέγει, ότι οι Βενετοί τω 1470 ηττηθέντες εν Ευβοία υπό των Τούρκων παρέδοσαν εις αυτούς πλην άλλων τόπων και την Ώλαιναν, το Βουμερόν και το Χελιδόνι.

Σήμερα στην τοποθεσία «Κάστρο», απόκρημνο ύψωμα που βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του χωριού, και στη βορινή πλευρά του είναι το νεκροταφείο της κοινότητας. Σε επίσκεψή μου στην περιοχή το 1990 υπήρχαν διάσπαρτα παντού όστρακα (κομμάτια πλατιών κεραμιδιών) και τέσσερις μεγάλου μεγέθους ορθογώνιες πέτρες τειχοδομής από κογχυλιάτη λίθο. Σήμερα ούτε αυτές δεν υπάρχουν αλλά ούτε κάτι που να θυμίζει την ύπαρξη κάστρου. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις τα τείχη του κάστρου όταν γκρεμίστηκαν αποτέλεσαν οικοδομικό υλικό για τα σπίτια του χωριού.

Στα 1700, στην απογραφή Grimani2 το Ghelidoni φαίνεται ότι αποτελείται από 68 οικογένειες που αριθμούσαν συνολικά 273 κατοίκους (150 άνδρες και 123 γυναίκες).

Σύμφωνα με τους ντόπιους κατά την εποχή της τουρκοκρατίας εκτός από τον κύριο οικισμό υπήρχαν κοντά στο χωριό άλλοι 5 μικρότεροι οικισμοί. Τρεις στις τοποθεσίες με το σημερινό όνομα «Παλιοχώρι», ένας στην τοποθεσία «Νι(ο)χώρι» ανατολικά του «Κάστρου», οι οποίοι δε μαρτυρούνται πουθενά, και ο οικισμός «Σουληνάρι» που δεν υπάρχει σήμερα, παρά μόνο σαν τοπωνύμιο, αλλά μαρτυρείται στην απογραφή του 18303 (επί Καποδίστρια) με 9 οικογένειες.

Στην ίδια απογραφή το Χελιδόνι καταγράφεται με 52 οικογένειες.

Το 1835 όταν συγκροτήθηκαν οι πρώτοι δήμοι ανήκε στο Δήμο Ώλενος, απετέλεσε την πρώτη έδρα του δήμου, αλλά δεν υπάρχει πια ο οικισμός «Σουληνάρι».

Το 1841 με το Β.Δ. 22/01/1841 ΦΕΚ 5/8-3-1941 δημιουργείται ο δήμος Ωλενιαίων και η έδρα μεταφέρεται στο Λατζόι.

Το 1845 Β.Δ. 5/12/1845 ΦΕΚ 34/20-12-1845 ο δήμος μετονομάζεται σε Δήμο Ωλένης με την ίδια έδρα που στη συνέχεια εναλλάσσεται με το Καράτουλα. Το 1912 Β.Δ. 18/8/1912, ΦΕΚ Α256/1912 το Χελιδόνι αναγνωρίζεται ως αυτοτελής κοινότητα μαζί με το χωριό Μπάστα. Σήμερα ανήκει στο Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.