Ξανθόξυλο: Θεραπευτικές ιδιότητες και τρόποι χρήσης

Ξανθόξυλο (Βοτ.): Κοινή ονομασία των δικοτυλήδονων φυτών του γένους Zanthoxylum, της οικογένειας των ρουτιδών. Πρόκειται για αρωματικούς θάμνους ή μικρά δέντρα, τα οποία συναντώνται στις θερμές εύκρατες και υποτροπικές περιοχές όλου του κόσμου. Οι βλαστοί τους φέρουν κοντά και χοντρά αγκάθια και έχουν βαθύ κίτρινο χρώμα, όπως και οι ρίζες (εξ ου και η κοινή ονομασία τους).

Τα φύλλα τους είναι αντίθετα, συνήθως σύνθετα πτεροειδή με φυλλάρια ποικίλων αριθμών, σπανιότερα απλά. Τα άνθη τους είναι μικρά, πρασινωπά ή λευκά, με 4-5 σέπαλα, τα οποία μπορεί και να απουσιάζουν, 4-5 πέταλα, 5 στήμονες και 2-5 ύπερους. Οι καρποί είναι μικρές, σφαιρικές κάψες με 1-2 μαύρα σπέρματα, διατεταγμένες κατά ομάδες (ταξικαρπίες). Ο φλοιός του βλαστού και οι καρποί περιέχουν αιθέρια έλαια, αλκαλοειδή, κουμαρίνες, τανίνες, φαινόλες (όπως η ξανθοξυλίνη) και άλλες σύνθετες ουσίες· εκχυλίσματα των αιθέριων ελαίων χρησιμοποιούνται συχνά στην αρωματοθεραπεία.

Το γένος περιλαμβάνει συνολικά περίπου 250 είδη, μεταξύ των οποίων τα σημαντικότερα για τον άνθρωπο είναι το Zanthoxylum americanum, ιθαγενές της Βόρειας Αμερικής, το επίσης αμερικανικό είδος Zanthoxylum clava-herculis και το Zanthoxylum piperitum, ιθαγενές της Κίνας και της Ιαπωνίας. Οι μικροί, στρογγυλοί καρποί του είδους Zanthoxylum piperitum, καθώς και άλλων ασιατικών ειδών, χρησιμοποιούνται για την παρασκευή πικάντικων καρυκευμάτων με πιπερολεμονάτη γεύση, τα οποία κυκλοφορούν στο εμπόριο με διάφορες ονομασίες όπως πιπέρι σετσουάν, πιπέρι κουμπεμπέ κ.ά.

Ιδιαίτερα σημαντικό για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες είναι το είδος Zanthoxylum americanum· ο κορμός και οι καρποί του χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμακευτικών σκευασμάτων με αντισηπτικές και χωνευτικές ιδιότητες, με διεγερτικές επιδράσεις στο καρδιαγγειακό και στο λεμφικό σύστημα και ποικίλες άλλες θεραπευτικές χρήσεις. Τα φύλλα του είδους Zanthoxylum clava-herculis προκαλούν μούδιασμα στο στόμα όταν μασιούνται, ανακουφίζοντας από τον πονόδοντο. Το ξύλο ορισμένων ειδών χρησιμοποιείται ευρύτατα στην επιπλοποιία, με σημαντικότερο το Zanthoxylum flavum, αειθαλές δέντρο της Καραϊβικής.