Χρυσοβίτσα Ιωαννίνων: Το ορεινό χωριό της φημισμένης... πατάτας!

Η Χρυσοβίτσα, χωριό του Δήμου Μετσόβου, έχει περίπου 900 μόνιμους κατοίκους και βρίσκεται Β.Α. των Ιωαννίνων και Δ. του Μετσόβου, βρίσκεσαι σε υψόμετρο 950 μ.-1000 μ. και περιβάλλεται από βουνά και δάση. Το παλιό όνομα του χωριού ήταν « Παλαιόμυλος » και βρισκόταν πιο χαμηλά στη θέση « Μποντίνια ». Το σημερινό όνομα, Χρυσοβίτσα, το οφείλει στη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας και το έχει από την εποχή της εμφάνισής Της, επειδή στην εικόνα ήταν γραμμένη η λέξη «Χρύσοβα».

Σήμερα η Χρυσοβίτσα είναι από τα μεγαλύτερα χωριά του Ν. Ιωαννίνων, αφού, όπως αναφέραμε , αριθμεί μόνιμους 900 κατοίκους ( η Χρυσοβίτσα 446, τα Αμπέλια 16, η Ανάληψη 193, οι Μύλοι 215, το Ξηρικόν 4 και οι Σιωλάδες 26), απογραφή 2011 . Την πληθυσμιακή αυτή ζωντάνια την παρατηρεί κανείς όποια μέρα κι αν επισκεφτεί το χωριό, κυρίως όμως τις Κυριακές και τις μεγάλες γιορτές.

Απέχει μόνο 8 χλμ. από την γραφική και πανέμορφη λίμνη Χρυσοβίτσας (Πηγών Αώου). Είναι από τα μεγαλύτερα χωριά σε έκταση σε ολόκληρη την Ελλάδα. Έχει πολλούς συνοικισμούς, μερικοί από τους οποίους είναι οι Μύλοι - Λιάτενα, οι Σιωλάδες, τα Σίτσενα κλπ.

Η έκταση του χωριού ξεκινά από το 40ο χλμ της Εθνικής οδού Ιωαννίνων - Τρικάλων και φτάνει μέχρι το 45ο χλμ. και από την Εθνικής οδού Ιωαννίνων - Τρικάλων μέχρι την Βάλια Κάλντα και τον δρόμο προς το Γρεβενίτι και την Μηλιά. Οι κάτοικοι σήμερα ασχολούνται ως επί το πλείστον με την καλλιέργεια της πατάτας στο οροπέδιο «πολιτσές» και πολύ λίγοι με την κτηνοτροφία.

Ο σημερινός επισκέπτης θα μείνει εντυπωσιασμένος από το φυσικό περιβάλλον και τις εξυπηρετήσεις που παρέχει το χωριό (φαγητό, ύπνο, διασκέδαση κ.λ.π.).

Η πρώτη καλλιέργεια της πατάτας

στις Πολιτσές της Χρυσοβίτσας

Η καλλιέργεια της πατάτας , μετά τον ερχομό στην Ελλάδα από τον κυβερνήτη της Ιωάννη Καποδίστρια ,έφτασε και στη Χρυσοβίτσα όπου καλλιεργούνταν σε κήπους στο χωριό και σε λίγα χωράφια κοντά στο χωριό σε μικρές ποσότητες για κατανάλωση από την οικογένεια και όχι επαγγελματικά .

Μετά τον πόλεμο του 1940 ,που κήρυξε η Ιταλία πρώτα και η Γερμανία έπειτα στην Ελλάδα , οι κάτοικοι του χωριού υπέφεραν και από την πείνα, λόγω αρπαγής των καλλιεργούμενων προϊόντων από τους κατακτητές και λόγω μείωσης των καλλιεργημένων εκτάσεων , επειδή επιστρατεύτηκαν οι άνδρες για να προσφέρουν το χρέος απέναντι στην πατρίδα .

Στο οροπέδιο Πολιτσές, 3000 στρεμμάτων περίπου, οι χρυσοβιτσινοί έσπερναν κυρίως σίκαλη (βρίζα) σε ορισμένα χωράφια και άλλα χωράφια ήταν στη διάθεση των κτηνοτρόφων ντόπιων και μετακινούμενων.

Την άνοιξη του 1941 μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα και την τριπλή κατοχή, οι συνθήκες για τους Έλληνες έγιναν δύσκολες και η κατάσταση επικίνδυνη. Στο χωριό επικρατούσε μια κατάσταση φόβου και αβεβαιότητας. Οι Γερμανοί έφτασαν και στο χωριό μας όπως και στα άλλα χωριά της Ελλάδας και επιδίδονταν σε εκτελέσεις κατοίκων και κάψιμο σπιτιών ,αποθηκών κλπ κτιρίων . Έκαψαν και τα σπίτια του χωριού μας .( Στη γειτονιά μας κάηκαν τα σπίτια του αδερφού του παππού μου Γεωργίου (Γούλα) Γαλάνη ,του Δημητρίου (Μήτρου) Γαλάνη, του Βασίλη Πέτρου και άλλων . Το δικό μας σπίτι μολονότι πυρπολήθηκε δύο φορές με φλογοβόλο σκόνη, αν και με ξύλινη κρεββάτα (βεράντα) δεν κάηκε και αυτό αποδόθηκε σε θαύμα από πολλούς κατοίκους.

Οι κάτοικοι με την πρώτη είδηση περί ερχομού των Γερμανών άφησαν τα σπίτια στο χωριό ανοιχτά λόγω της βιασύνης και διασκορπίστηκαν γύρω στα βουνά και στα χωράφια έξω από το χωριό όπου είχαν πρόσβαση σε δασώδεις περιοχές για να κρυφτούν . Πήραν λίγο ψωμί στα χέρια για να μην πεθάνουν από την πείνα κι έφυγαν τρέχοντας στις περιοχές που νόμιζαν πως θα σωθούν. Κάποιοι έρχονταν τα βράδια κρυφά κρυφά για να δουν τα σπίτια τους ,αν είχαν καεί και αν όχι να πάρουν λίγο καλαμποκάλευρο για να φτιάξουν σταχτοκουλούρες έξω στις δασώδεις περιοχές που είχαν μεταφερθεί .

Εκείνη τη χρονιά ο γεωργός Χρήστος Γαλάνης σκέφτηκε πως θα μπορούσε να καλλιεργήσει πατάτες ,όχι στα χωράφια έξω από το χωριό που ήταν δύσκολο και επικίνδυνο λόγω κατοχής , αλλά στο οροπέδιο Πολιτσές για να αποφύγει τα βλέμματα των κατακτητών και μάλιστα με καμουφλάζ.

Τα χωράφια ήταν ήδη σπαρμένα από σίκαλη (βρίζα) που ήταν σε ανάπτυξη , είχε ψηλώσει .Για να αποφύγει τα περίεργα βλέμματα των κτηνοτρόφων και λοιπών ανθρώπων , χάλασε τη φυτρωμένη βρίζα στο κέντρο του χωραφιού στη θέση «Προσήλιο» , πίσω από το καλύβι το πέτρινο που διατηρούσε, και φύτεψε πατάτες. Με προσοχή και χωρίς να προκαλέσει την υποψία στους γύρω του καλλιέργησε τις πατάτες και δε χάλασε την υπόλοιπη βρίζα έως ότου έβγαλε τις πατάτες. Η συγκομιδή εκείνη τη χρονιά ήταν καλή και υπολογίσιμη .Αρκετά φορτώματα μεταφέρθηκαν στο σπίτι και τοποθετήθηκαν σε ειδική κρύπτη για να αποφύγει την αρπαγή από τους κατακτητές που έψαχναν παντού στα σπίτια.

Την επόμενη χρονιά παρότρυνε και το γαμπρό του Χριστόδουλο Οικονόμου (Μπούτη) και καλλιέργησαν στα χωράφια τους με τον ίδιο τρόπο, μεγαλύτερες ποσότητες. Η καλλιέργεια με τον παραπάνω τρόπο κράτησε τρία χρόνια μέχρι το 1943.

Οι Χρυσοβιτσινοί βλέποντας τα φορτώματα πατάτας που έφερναν από το οροπέδιο οι: Γαλάνης Χρήστος και Χριστόδουλος Οικονόμου κατάλαβαν πως το έδαφος ήταν κατάλληλο για την καλλιέργεια της πατάτας και την επόμενη χρονιά 1944 άρχισε η μαζική καλλιέργεια της πατάτας που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και είναι γνωστή για την ποιότητα και νοστιμιά της πανελλαδικά ως «πατάτα Χρυσοβίτσας».

Η μεταφορά γινόταν με τα μουλάρια τα δικά τους και σκηνητών κτηνοτρόφων κυρίως των Ακριβαίων από την Κουιάστα ή Γκουιάστα (μοναδικός δρόμος πρόσβασης από το χωριό προς το οροπέδιο με μεγάλη ανηφόρα), γιατί δεν είχε γίνει διάνοιξη του αυτοκινητόδρομου .

Δεν πρέπει να διαφύγει της μνείας και της αναφοράς μου η προσφορά της χρυσοβιτσινής γυναίκας στην όλη διαδικασία καλλιέργειας πατάτας αφού ανέβαιναν φορτωμένες με σπόρο για το φύτευμα και κατέβαιναν φορτωμένες κατά την συγκομιδή από το δρόμο Γκουιάστα, εργαζόμενες και όλη την ημέρα. Πραγματικές Γυναίκες Ηπειρώτισσες, Γυναίκες της Πίνδου!