Κυδωνιά Ναυπακτίας

Η Κυδωνιά –πρώην Ζηλίστα- χωριό της ορεινής Ναυπακτίας είναι χτισμένο σε ορεινούς όγκους λίγα χιλιόμετρα δυτικά των Βαρδουσίων και αριστερά της όχθης του Ευήνου. Βόρεια βρίσκεται το όρος Οξυά. Πρωτεύουσα του παλαιού Δήμου Οφιονείας ,που σήμερα συγχωνεύτηκε με το Δήμο Αποδοτίας, αποτελείται από λίγους μόνιμους κατοίκους με αγροτική και κτηνοτροφική απασχόληση.

Η παλιά ονομασία της Κυδωνιάς ήταν Ζελίστα ή Ζηλίστα.Το 1927 με το διάταγμα της 9/9/1927 ΦΕΚ 206/1927 τεύχος Α' , μετονομάστηκε σε Οξυά και το 1928 με το διάταγμα της 12/3/1928 ΦΕΚ 81/1928 σε Κυδωνέα.

Με την ονομασία Ζελίστα υπάρχουν χωριά στην Ήπειρο . Η Ζελίστα ή Εξοχή στην επαρχία Κονίτσης και η Ζελίστα ή Φωτεινό στην επαρχία Δωδώνης. Η Ζελίστα ήταν από τα πιο ακμαία και νοικοκυρεμένα χωριά των Κραβάρων. Στην εποχή της ακμής της λειτουργούσαν τουλάχιστον επτά χαλκουργία (από εδώ και το παρατσούκλι «κακαβάδες»).Σημαντικό δείγμα της τέχνης αυτής είναι το ασημένιο Δισκοπότηρο του Αϊ-Γιάννη, το οποίο είναι κατασκευασμένο στη Ζηλίστα το 1844 από τον τεχνίτη Ζωιτό Τράμπα.

Είχε δε και αναπτυγμένη μεταξοτροφία , απομεινάρι της οποίας είναι οι πολλές γέρικες μουριές που υπάρχουν στο χωριό , όπου εμπορεύματά της έφταναν μέχρι και την Αλεξάνδρεια. Στους χρόνους της Τουρκοκρατίας είχε την έδρα της εκεί μικρή Στρατιωτική Διοίκηση.

Στα μνημεία του χωριού συμπεριλαμβάνεται και η νεόδμητη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, πολιούχου του χωριού, που εγκαινιάσθηκε στις 31 Ιουλίου 2005, ενώ η θεμελίωση της έγινε στις 4 Αυγούστου 1991. Είναι ο τρίτος ναός που ανεγέρθηκε στο ίδιο μέρος, αφού οι δύο προηγούμενοι κατέπεσαν από την εγκατάλειψη. Ο ναός κοσμείται με τις εικόνες του 19ου αιώνα που υπάρχουν καθώς και με περίτεχνο τέμπλο, ψαλτήρια και Δεσποτικό που έγιναν το 2005. Στο μεγάλο προαύλιο έχει κτισθεί και ο ξενώνας του χωριού.

Επίσης στην κεντρική πλατεία του χωριού υπάρχει η βρύση ΤΑΧΗΡ ΠΑΠΟΥΛ (Τουρκαλβανός Διοικητής της Περιφέρειας) που χρονολογείται γύρω στα 1810. Στην κορυφή του χωριού βρίσκεται η βρύση Ασμάνη ή Οσμάν και στο τέλος του χωριού η βρύση «Παπαλιόγκ». Τέλος το πιο παλιό σπίτι του χωριού είναι αυτό της οικογένειας Ράπτη ή Ταλαγάνη με χρονολογία 1836.

Αξίζει επίσης να αναφέρουμε το "Κεφαλάρι" στην κορυφή του χωριού. Είναι δάσος με ομοιόμορφες βελανιδιές τις οποίες φύτεψαν οι χωριανοί πρίν πολλά χρόνια , για να σταθεροποιηθεί το έδαφος του χωριού , το οποίο είναι επικύνδυνα επικλινές. Στον τόπο εκείνο, στο "Κεφαλάρι" απαγορευόταν η βοσκή ζώων και η υλοτόμηση.Όποιος παρέβαινε την εντολή - νόμο αντιμετώπιζε την πολιτεία , η δε εκκλησία τον αφόριζε. Έτσι αναπτύχθηκε το δάσος. Τα τελευταία χρόνια έχουν φυτρώσει έλατα, τα οποία έχουν σκεπάσει τις βελανιδιές με κίνδυνο να αφανιστούν.