Νεοχώρι (Ναυπακτίας) Αιτωλοακαρνανίας

Το Νεοχώρι βρίσκεται στο ΒΔ άκρο της Ναυπακτίας στις νότιες ακρώρειες του βουνού Υψηλός Σταυρός, ανάμεσα στο ποτάμι Κλινοβίτης και στο παραποτάμι του τον Καλαμίτη. Υπάρχει και ο οικισμός Πετρωτό, που μέχρι το 1963 ονομαζόταν Παλιονέχωρο και βρίσκεται ανάμεσα σε δύο χειμάρρους τον Κάκαβο και το Μέγα Ρέμα που σχηματίζουν τον Κλινοβίτη στη θέση Δίρεμα.

Αρχαίος οικισμός υπήρχε στη θέση Ελληνικά στα Καλαθαίικα (πρ. Στάβλοι). Ο οικισμός Καλαθαίικα βυθίστηκε στα νερά της Ευηνολίμνης, σώθηκε όμως ο ναός του Άϊ Νικόλα. Στα Ελληνικά επισημάνθηκαν τάφοι και διάφορα πήλινα αγγεία.

Οι γνωστοί αγροτοποιμενικοί μικροοικισμοί στα Καλαθαίικα, στα Παλιχώρια και στο Παλιονέχωρο δεν είναι συνέχεια ή κατάλοιπα των παλαιότερων, αλλά ιδρύθηκαν μετά την απελευθέρωση. Απέναντι από το χωριό δυτικά στέκει ο Καρφοπεταλιάς, “βραχοβούνι απομονωμένο, απόμερο, δυσκολοπάτητο, άσυλο, καταφύγιο και κρυψώνα σε δύσκολες στιγμές…”. Κατάραχα είναι τα ταμπούρια, πρόχειρο οχύρωμα με ξερολιθιά και μασγάλια (πολεμίστρες). Το φαράγγι του Κλινοβίτη και των παραποτάμων του είναι εντυπωσιακό. Βράχοι, σπηλιές, καταρράκτες, ποταμολιμνούλες, άγρια βλάστηση σφραγίζουν το ονειρώδες τοπίο.

Ο ενοριακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου δεσπόζει του χωριού, είναι ρυθμού βασιλικής και παρουσιάζει αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Ο ναός υπήρχε το 1805, ξανακτίσθηκε το 1837, ανακαινίσθηκε το 1853 με τοποθέτηση αξιόλογου ξυλόγλυπτου τέμπλου από ξύλο καρυδιάς, τέσσερις τοιχογραφίες των Ευαγγελιστών, ξυλόγλυπτο άμβωνα και άλλες εξωραϊστικές επεμβάσεις, το 1896 ανεγέρθηκε το λιθόκτιστο καμπαναριό. Στην τελευταία ανακαίνιση επενδύθηκε με πέτρα.

Το Λαογραφικό Μουσείο και Πολιτιστικό Κέντρο του Νεοχωρίου λειτουργεί σε παλιό λιθόκτιστο κτίριο που μέχρι την περασμένη δεκαετία λειτουργούσε ως Δημοτικό Σχολείο. Το κτίριο είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα μιας συγκεκριμένης τυπολογίας κτιρίων, που άρχισαν να κατασκευάζονται στην περιοχή την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, από το 1830 και μετά. Το κοινοτικό κατάστημα χτίστηκε με χρήματα ομογενούς το 1959 και αποτελείται από υπόγειο και ισόγειο. Στο ισόγειο στεγάζονται το Ιατρείο και βιβλιοθήκη με 700 τόμους βιβλίων.

Ο Νερόμυλος του Φούρλα βρίσκεται στα ΒΔ του οικισμού και απέχει από την πλατεία 800μ. Για την κίνησή του χρησιμοποιείται νερό από το ρέμα Καλαμίτη και σήμερα δεν λειτουργεί επαγγελματικά, αλλά μόνο για τουριστικούς λόγους. Τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια, “ο Κοτρώτσος” όπως λένε την πλατεία, τα γραφικά σκορπισμένα σ’ όλη τη νεοχωρίτικη περιφέρεια ξωκλήσια, οι πέτρινες βρύσες και η θέα προς την Ευηνολίμνη συμπληρώνουν την μαγευτική εικόνα του χωριού.