Παγώνδας Σάμου

Ο Παγώνδας βρίσκεται στο νότιο τμήμα της Σάμου, 12 χλμ από το Πυθαγόρειο. Πρόκειται για ένα χωριό χτισμένο αμφιθεατρικά στις ανατολικές πλαγιές του Μπουρνιά, σε υψόμετρο 180 μέτρων. Έχει πανοραμική θέα προς τον κάμπο της Χώρας και το πέλαγος. 

Υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση του ονόματος του. Η πρώτη ότι προέρχεται απ’ το παγών – δα, που σημαίνει «γη των πηγών» και η δεύτερη, που είναι και η επικρατέστερη, ότι το όνομα το έφεραν οι πρώτοι κάτοικοι που ήρθαν εδώ απ’ το χωριό Παγόντας της Εύβοιας.

Αξιοθέατα του χωριού αποτελούν ο επιβλητικός ναός της Αγίας Τριάδας με το εκκλησιαστικό του μουσείο, ο ναός του Χριστού με το μαρμάρινο καμπαναριό (κηρυγμένο μνημείο του Υπουργείου Πολιτισμού), που χρονολογείται το 16ο αιώνα, το δημοτικό σχολείο, τα ξωκλήσια του, το παλιό μηχανικό ελαιοτριβείο, οι ερειπωμένοι μύλοι και τα δημοτικά πλυντήρια του 19ου αιώνα.

Οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκαλλιέργεια και την αμπελοκαλλιέργεια. Επίσης παράγουν και άλλα προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας όπως ξυλεία, τυρί, μέλι, λαχανικά και φρούτα.

Τα μεγαλύτερα κοινωνικά γεγονότα του χωριού είναι το έθιμο των Αποκριών, ο Kαδής και η Γιορτή του Πατέρα που διοργανώνεται από τον Σύλλογο Κυριών «Oμόνοια» (πρώτη εβδομάδα Ιουλίου). Επίσης οργανώνονται και πολλά πανηγύρια (της Αγίας Τριάδας, της Παναγίας, της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονα).

Στον Παγώνδα ανήκει ο οικισμός του Ηραίου που βρίσκεται ανατολικά του χωριού. Πρόκειται για ένα πολύ ανεπτυγμένο τουριστικά οικισμό. Εκεί βρίσκεται και ο αρχαιολογικός χώρος Ηραίον που είναι από τα κύρια αξιοθέατα της Σάμου. Επίσης στον Παγώνδα ανήκει και ο οικισμός της Κολόνας.