Ιεροπηγή Καστοριάς

Το βλαχοχώρι Ιεροπηγή βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Καστοριάς, σε υψόμετρο 1080 μ., σε απόσταση μόλις 3 χλμ από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα και 24 χλμ από την πόλη της Καστοριάς. Είναι χτισμένο αμφιθεατρικά επί του Τρικλάριου όρους (Μαλιμάδι-Όρλοβο)με θέα τους ορεινούς όγκους του Γράμμου και του Μοράβα και του κάμπου της περιοχής Δεβόλεως Κορυτσάς Αλβανίας.

Η Ιεροπηγή κατοικείται εξολοκλήρου από βλαχόφωνους οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως Βλάχοι Κολωνιάτες-Ρεμένι Κολωνιάτς ή Κεστρινιώτες.Οι Κολωνιάτες Βλάχοι ανήκουν στη φυλετική ομάδα των Φρασσαριωτών Βλάχων η Αρβανιτοβλάχων.Ώς κοιτίδα είχαν την περιοχή Κολώνιας Βορείου Ηπείρου ενώ μετακινούνταν παραδοσιακά στα χειμαδιά τους στην περιοχή Θεσπρωτίας

(Κεστρίνη). Οι Κολωνιάτες Βλάχοι ζούσαν απόλυτη νομαδική ζωή ως σκηνίτες κατά φάρες και τσελιγκάτα.

Λόγω του απομονωμένου τρόπου ζωής είχαν διατηρήσει μια πλούσια πολιτισμική παράδοση με κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα τη συγκεκριμένη διάλεκτο που μιλούσαν που κατά πολλούς μελετητές παραπέμπει στους παλαιότερους γλωσσολογικούς τύπους των Βλάχων η αρχαϊκή ενδυμασία τους και η πολυφωνία τους στο τραγούδι.

Με την οριοθέτηση των συνόρων (1920-1930),ένα μέρος των Κολωνιατών Βλάχων απέμεινε στο Αλβανικό έδαφος της Βορείου Ηπείρου, ενώ το υπόλοιπο μέρος συνέχισε το νομαδικό τρόπο ζωής μετακινούμενοι κατά το θέρος στις ορεινές περιοχές του Γράμμου,του Σμόλικα και του Ανατολικού Ζαγορίου, διατηρώντας τα χειμαδιά τους στις περιοχές Παραμυθιάς, Φιλλιατών, Ηγουμενίτσας και Μαργαριτίου Θεσπρωτίας έως και τα παράλια της Πρέβεζας καθώς και στην Θεσσαλία.

Με το κλείσιμο των συνόρων πολλές οικογένειες μετακινήθηκαν στην περιοχή της κεντρικής Μακεδονίας (περιοχή Πέλλας-Γιαννιτσών), ενώ οι υπόλοιπες φάρες συνέχισαν έως και την δεκαετία του ΄50 τη νομαδική ζωή στην περιοχή της Ηπείρου. Μετά το 1950 ένας μεγάλος αριθμός οικογενειών εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (Καστοριά-Πρέσπες) με την βοήθεια του Ελληνικού κράτους. Έτσι το 1951-52 μετακινούνται στην περιοχή Πρεσπών οικογένειες από τους προαναφερόμενους Κολωνιάτες της κεντρικής Μακεδονίας και από το 1954 έως και το 1958 εγκαθίστανται στην περιοχή οικογένειες Κολωνιατών Βλάχων από την περιοχή της Θεσπρωτίας. Τον Μάιο του ΄58 έφτασαν και οι πρώτες οικογένειες στην Ιεροπηγή Καστοριάς δημιουργώντας τον μεγαλύτερο οικισμό της περιοχής κατοικούμενο από Βλάχους αυτής της καταγωγής.

Σήμερα, η Ιεροπηγή κατοικείται μόνιμα από 400 περίπου κατοίκους με εγγεγραμμένους πάνω από 1000 κατοίκους. Είναι έδρα της κοινότητας Καστρακίου κοινότητα αποτελούμενη από την Ιεροπηγή και το γειτονικό συγγενικό βλαχοχώρι Δενδροχώρι. Οι κάτοικοι του χωριού έχουν διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό, τα ήθη και τα έθιμα καθώς και την γλώσσα τους η οποία συνεχίζεται να μεταδίδεται στους νεότερους. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία και η εξόρυξη μεταλλεύματος νικελίου από το εργοτάξιο της περιοχής Ιεροπηγής.

Η Ιεροπηγή είναι ένα πανέμορφο χωριό στο οποίο μπορεί ο καθένας να γνωρίσει ζωντανή την πλούσια παράδοση των Βλάχων και τα αξιοθέατα της περιοχής, όπως την πετρόκτιστη Εκκλησία της Προστάτιδας Αγ. Παρασκευής-Στι Βίνιρι (1867), με το σπανίου τύπου καμπαναριό, το σπήλαιο της Ιερής πηγής στο οποίο βρέθηκε κατά τον 17ο αιώνα η εικόνα της Αγίας και το βήμα του εθναπόστολου γένους Αγ. Κοσμά του Αιτωλού, στην τελευταία διδαχή επί του Ελληνικού Εδάφους, στον οικισμό της παλιάς Ιεροπηγής το 1778.

Περιηγήσεις στους Ιστορικούς ορεινούς όγκους του Γράμμου και του Μαλιμαδίου στις περιοχές των Πρεσπών, της Πανέμορφης πόλης της Καστοριάς και στους γύρω βλάχικους οικισμούς θα συνθέσουν μια αξέχαστη εμπειρία σε συνδυασμό με τις γαστρονομικές απολαύσεις της ξακουστής Βλάχικης κουζίνας και την αγνή φιλοξενία των Ιεροπηγιωτών.