Πανουργιάς Φωκίδας

Ο Πανουργιάς (προς τιμή του ομώνυμου οπλαρχηγού του 1821) είναι ορεινό χωριό του νομού Φωκίδας. Το χωριό ήταν γνωστό παλαιότερα και με την ονομασία Δρέμισσα (το οποίο χρησιμοποιείται εξ ίσου και σήμερα μεταξύ των κατοίκων της Φωκίδας) μέχρι τη μετονομασία του το Φεβρουάριο του 1915.

Έτσι ονομάστηκε πιθανόν από το τρέμω => τρέμισσα => ντρέμισσα <=> δρέμισσα, λόγω των συχνών σεισμών. Η θεωρία αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι αρχικά το χωριό ήταν χτισμένο ψηλά στην πλαγιά της Τούρλας και μετά από έναν μεγάλο σεισμό καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε χαμηλότερα. Η παλιά θέση του χωριού, γνωστού σήμερα ως Λάκκος, είναι ακόμα διάσπαρτη από οικοδομικούς λίθους. Η συγκεκριμένη θεωρία είναι και η επικρατέστερη.

Μια άλλη θεωρία για την προέλευση του ονόματος είναι αυτή του στρατηγού Στέλιου Πανουργιά. Επειδή παλαιότερα το χωριό πιθανόν να ήταν μέσα σε δάσος από δρύς, από τη λέξη δρυμός => δρεμός => δρέμισσα. Σήμερα δρύς συναντάει κανείς ανάμεσα στην Παύλιανη και το Κουμαρίτσι, λίγα μόλις χιλιόμετρα από το χωριό.

Η παράδοση σώζει το γεγονός ότι το χωριό πρίν ονομαστεί Δρέμισσα ονομαζόταν Κοτρώνα, ίσως λόγω των πολλών βράχων που την περιτριγυρίζουν και τη γενικότερη τραχύτητα του τοπίου.

Η ημερομηνία ίδρυσης και κατοίκησης του χωριού είναι άγνωστη και καμία μαρτυρία δεν σώζεται σχετικά. Η ονομασία μιας από τις πηγές του χωριού ως "Ρούς" ίσως υποδηλώνει ότι υπήρχε οικισμός από αρχαιοτάτων χρόνων όμως κανένα εύρημα δεν υπάρχει στην περιοχή που να το επιβεβαιώνει. Ο Πάνος Γ. Μαυριάς αναφέρει στο βιβλίο του ότι γύρω στα 1930 στη θέση Λάκκος βρέθηκε τάφος με αρχαία κτερίσματα από τον Δημήτριο Πατούλα. Ο τάφος ισοπεδώθηκε και τα κτερίσματα δεν φυλάχτηκαν.

Στο να καταφύγουν και να χτίσουν στο κάπως απόκρυφο και απόμερο μέρος το χωριό οι πρώτοι κάτοικοί του ασφαλώς συνετέλεσε η καταπιεστική εποχή της τουρκοκρατίας. Η παράδοση σώζει το γεγονός ότι στη Δρέμισσα δεν υπήρχε ποτέ μόνιμα τούρκος τοποτηρητής. Αρχικά το χωριό είχε λιγοστές καλύβες και φαίνεται πως κάθε σπίτι ήθελε να έχει την πρωτοκαθεδρία πάνω από τα άλλα. Γι' αυτό και οι κάτοικοι των γύρω χωριών έλεγαν για τη Δρέμισσα: " Δώδεκα καλύβες, δέκα τρεις καπεταναίοι".

Ο Πανουργιάς είναι το χωριό των μεγάλων ηρώων της Ρούμελης στον αγώνα του '21: Πανουργιά, Νάκου Πανουργιά, Γιάννη Γκούρα, Μαμούρη και Παπα-Κώστα Τζαμάλα. Καθιερώθηκε σαν εθνική γιορτή η επέτειος της μάχης της Ντρέμισσας στις 17 Μαΐου 1821, στην Αρβανιτόραχη. Η μάχη αυτή έπαιξε αποφασιστικό ρόλο, έκρινε όλη την επανάσταση του 1821. Ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη

Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.060 μέτρων στις πλαγιές της Γκιώνας και αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Στερεάς Ελλάδας.

Ο Πανουργιάς ανήκει στο διευρυμένο Δήμο Δελφών και ο πληθυσμός του, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011, είναι 196 κάτοικοι. Το όνομα του το οφείλει στο γεγονός πως αποτελεί τον τόπο καταγωγής των ηρώων του 1821, Πανουργιά Πανουργιά και Νάκο Πανουργιά.

Ένα τετράστιχο πού έλεγαν οι παλιότεροι ήταν το εξής.

"Καλό χωριό η Κάνιανη

Καλό κ' η Κουκουβίστα

Λεβεντοχώρι η Ντρέμισσα

και σάρα η παλιο Στρώμη."