Η ιστορία και οι μύθοι της λεβάντας

Η λεβάντα είναι ένα φυτό που το αγαπώ πάρα πολύ γι΄ αυτό και προσπάθησα να αποκομίσω στοιχεία από την ιστορία του, απο τους μύθους που ειπώθηκαν και για το πώς χρησιμοποιήθηκε τα αρχαία χρόνια. Όπως υποστηρίζει, ο Marcel Lavabre, όλα τα φυτά έχουν ένα είδος «μνήμης» δηλαδή θυμούνται πως χρησιμοποιήθηκαν τα παλιότερα χρόνια από τον άνθρωπο. Αυτή μνήμη ενδυναμώνετε κάθε φορά που τα χρησιμοποιούμε για τον ίδιο σκοπό.

Η Λεβάντα είναι ένα πανέμορφο, αρωματικό αλλά και ταπεινό περιέχει θεραπευτικές ιδιότητες που ωφελούν τόσο το σωματικό επίπεδο όσο και το ψυχικό. Έχει απαλή, γλυκιά μοβ ενέργεια. Το όνομα της λεβάντας «lavender» προέρχεται από την λατινική λέξη lavāre που σημαίνει πλένω, καθαρίζω. Η λεβάντα κάνει για τα πάντα!

Η λεβάντα έχει τις «ρίζες» της, εδώ και 2500 χρόνια με αποτέλεσμα να έχει πλούσια ιστορικά γεγονότα, μύθους, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες… οπότε ας ξεκινήσουμε από την αρχή!

Συμβολίζει την ζωή και τον θάνατο και σύμβολο αφοσίωσης.

Είναι το λουλούδι των γενεθλίων για όσους γεννήθηκαν 9η Ιανουαρίου και συμβολίζει τη σταθερότητα και τη σιωπή των λουλουδιών. Επίσης συμβολίζει την αγάπη, τον έρωτα, τη στοργή, την αγνότητα, την καθαρότητα, την προστασία, τη μακροζωία, την αναγνώριση, την επιμονή και την ειρήνη.

Λαϊκές παραδόσεις αναφέρουν πως αποκτήθηκε το άρωμα της λεβάντας. Λέγεται πως ο Αδάμ και η Εύα πήραν την λεβάντα από τον κήπο της Εδέμ. Εκείνη τη στιγμή η λεβάντα δεν είχε μυρωδιά. Μύθοι λένε πως περίμενε μέχρι την στιγμή που Παναγία άπλωνε τα φασκιά του βρέφους Ιησού πάνω σ’ ένα θάμνο λεβάντας. Από θαύμα, όταν τα μετακίνησε από τον θάμνο η λεβάντα πήρε ένα μεθυστικό άρωμα! Από τότε η Παρθένος Μαρία έπλενε τα φασκιά του Ιησού με νερό αρωματισμένο με λεβάντα.

Στην Μεσοποταμία, το σημερινό Ιράκ, λέγεται πως όταν ο πολιτισμός τους άρχισε να ξεκινάει, η λεβάντα ήταν τοπικό φυτό της περιοχής. Οι πρώτοι που την χρησιμοποίησαν ήταν οι Άραβες. Η λεβάντα εισήχθηκε στην Γαλλία μέσω των Ελληνικών νησιών περίπου το 600 π.Χ. Στην Αγγλία και στις ΗΠΑ πήγε τον 16ο και 17ο αιώνα.

Η λεβάντα μας παραπέμπει σε ένα «καλό πνεύμα» ή «νεραϊδένιο» βότανο, με αποτέλεσμα να είναι χρήσιμη στο να αποτρέπει το «κακό μάτι» και από την κακή – διαβολική ενέργεια! Οι Χριστιανοί πίστευαν πως αν γεμίσουν τις κλειδαρότρυπες με λεβάντα θα κρατήσουν έξω από το σπίτι τα φαντάσματα ή κάθε κακή ενέργεια.

Στην αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιούσαν την Λεβάντα για παραγωγή αρωμάτων και ελαίων και την καλλιεργούσαν στους ιερούς περιτοιχισμένους κήπους στις Θήβες. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι παρασκεύαζαν από τη λεβάντα ένα αρωματικό βάλσαμο, το οποίο το χρησιμοποιούσαν στο τελετουργικό της μουμιοποίησης. Τοποθετούσαν αγγεία με άρωμα λεβάντας μέσα στους τάφους. Κατά τις ανασκαφές του τάφου του Φαραώ Τουταγχαμών βρέθηκε τοποθετημένο ένα βάζο με άρωμα λεβάντας στο πλευρό του και ήταν ακόμα έντονο μετά από 3000 χρόνια!

Λέγεται πως η βασίλισσα Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε αυτό το μαγευτικό άρωμα για να ξελογιάσει τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Αντώνιο. Ρωμαϊκές προλήψεις λένε πως το φίδι που δάγκωσε την Κλεοπάτρα είχε κάνει την φωλιά σ’ έναν θάμνο της λεβάντας. Μόνο κάποιοι που ήξεραν πώς να αποφύγουν το δηλητηριώδες τσίμπημα του φιδιού μάζευαν λεβάντα Αξίζει να σημειωθεί ότι το φίδι που δάγκωσε τη Κλεοπάτρα βρέθηκε κάτω από έναν θάμνο λεβάντας της.

Οι αρχαίοι Λίβυοι, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τη χρησιμοποιούσαν για να αρωματίζουν το νερό των λουτρών τους. Από την αρχαιότητα την χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή αρωματικών σαπουνιών και ηρεμιστικά βάλσαμα.

Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα άνθη της στα σκαλίσματα του κρεβατιού για απομακρύνουν τους κοριούς, και χρησιμοποιούσαν το αιθέριο έλαιο στα μαλλιά τους για να απωθηθούν οι ψείρες.

Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν την Λεβάντα για ιατρικούς σκοπούς ενώ οι εταίρες χρησιμοποιούσαν το αιθέριο έλαιο για να αρωματίζουν την αναπνοή τους. Οι παρθένες κοπέλες που θυσιαζόταν στους θεούς ήταν στολισμένες με άνθη λεβάντας.

Για αιώνες, η λεβάντα, χρησιμοποιούταν σαν ένα στρωμένο χαλί από άνθη της στα κάστρα και στα νοσοκομεία για να αρωματίζει και να απολυμαίνει. Την βάζανε μαζί με ρούχα για άρωμα αλλά και για να διώχνει τον σκόρο και άλλα έντομα. Πολλές φορές έραβαν ανθισμένα κλαδάκια λεβάντας στα υφάσματα.

Ο Διοσκουρίδης ο Αναζαρβέας (1ος μ.Χ. αιώνας) αναφέρει τα εξής για το είδος Lavandula Stoechas: «… γεννάται εν τοις κατά Γαλάτιαν νήσοις αντίκρυ Μασσαλίας, καλούμενας Στοίχασιν, όθεν και την επωνυμίαν έσχηκεν». Επίσης αναφέρει ότι με τη λεβάντα έφτιαχναν ένα κρασί τον «στοιχαδίτης οίνος» και το «στοιχαδικό ξύδι» τα οποία τα χρησιμοποιούσε στην επιληψία αλλά και για την ψύξη των πλευρών και των νεύρων. Επίσης συνιστούσε τη λεβάντα για πόνους του θώρακα. Στην ανατολική ιατρική οι χαλαρωτικές ιδιότητες της λεβάντας ωφελούν στις φλεγμονές, σε σπασμούς και σε πόνους. Οι αντισηπτικές ιδιότητες του αιθέριου ελαίου το κάνουν κατάλληλο για πολλές λοιμώξεις.

Αναφορές για την Λεβάντα έχουμε και από τον δεύτερο σπουδαιότερο ιατρό της Αρχαιότητας μετά

τον Ιπποκράτη τον Κλαύδιο Γαληνό (Πέργαμος 129 μ.Χ. – Ρώμη 199 μ.Χ).

Οι μοναχοί τον Μεσαίωνα διέδωσαν τις ιδιότητες της και την καλλιεργούσαν στους κήπους.

Άλλες χρήσεις της λεβάντας για πολλούς αιώνες ήταν για τον πονοκέφαλο, υστερία, νευρική ταχυπαλμία, αρθριτικά, έλκος, πόνοι δοντιών, κολικοί και για κρυώματα. Μια γερμανίδα καλόγρια η οποία έζησε το 1098-1179 είχε βρει την εξής θεραπεία για τις ημικρανίες: «Αφέψημα λεβάντας σε βότκα, τζιν ή μπράντυ κάνει θαύματα!»

Η βασίλισσα Βικτόρια λάτρευε το άρωμα της λεβάντας και στα διαμερίσματά της κυριαρχούσε η γλυκιά χαλαρωτική μυρωδιά της. Η ίδια έλεγε ότι το προμηθευόταν από μια κυρία που έπαιρνε το αιθέριο έλαιο με απόσταξη και το χρησιμοποιούσε σε όλο το νοικοκυριό της σαν αρωματικό – απολυμαντικό.

Η αγία Χιλντεγκαρντ τη Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ( βενεδικτίνη μοναχή) τον 12ο αιώνά καλλιεργούσε λεβάντα στον κήπου της για την παρασκευή της κολόνιας.

Ο Ζαν Βαλνέ χρησιμοποιούσε τις αντισηπτικές και επουλωτικές ιδιότητες της οικογένειας Χειλιανθών, στην οποία ανήκει εκτός της λεβάντας, το φασκόμηλο, το θυμάρι, το δεντρολίβανο, η ρίγανη, η μέντα, ο δυόσμος και άλλα πολλά. Ο ίδιος ανακάλυψε πως το αιθέριο έλαιο της λεβάντας σκοτώνει τον βάκιλο της φυματίωσης σε αραίωση 0.2% και τον σταφυλόκοκκο σε 4.5% καθώς επίσης το βάκιλο του τύφου 4.5% και τον βάκιλο της διφθερίτιδας σε 5% και συνιστούσε να ψεκάζεται λεβάντα σε αραίωση 2% για απολύμανση θαλάμων ασθενών, κλινικών και χειρουργείων.

Στην λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε η λεβάντα για τις πιασμένες αρθρώσεις και κατά της κόπωσης. Θεωρήθηκε αποτελεσματική στον πονοκέφαλο.

Στην Αγγλία χρησιμοποιήθηκε το αφέψημα της λεβάντας για τον πονόλαιμο, πονόδοντο και για την καρδιά.

Η βασίλισσα Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας έπινε τουλάχιστον 10 φλιτζάνια αφέψημα λεβάντας επειδή έπασχε από ημικρανίες και για να ηρεμεί τα ευέξαπτα νεύρα της και πλήρωνε πανάκριβα μια κολόνια με άρωμα λεβάντας και βιολέτας. Λέγεται ότι πλήρωσε πανάκριβα μια κολόνια λεβάντας και βιολέτας.

Στην Αγγλία και αλλού, οι ερωτευμένοι συχνά αντάλλασσαν άνθη λεβάντας ως σύμβολο αφοσίωσης. Ήταν έθιμο μα αρωματίζουν τα ρούχα γάμου με λεβάντα.

Τον 19ο αιώνα κάθε κυρία είχε μαζί της ένα φιαλίδιο λεβάντας σε περίπτωση λιποθυμίας.

Ήταν ένα από τα πιο αγαπημένα φυτά σε παρτέρια κατά την περίοδο Τύδορ όσο και κατά τους ελισαβετιανούς χρόνους.

Στην Ιρλανδία, τον 17ο αιώνα, το κάστρο Μόιρα απέκτησε μεγάλη φήμη επειδή οι κήποι του είχαν έκταση 4 στρέμματα και ήταν γεμάτοι από λεβάντα!

Ακόμα, χρησιμοποιήθηκε εναντίον της πανούκλας με θετικά αποτελέσματα.

Γύρω στο 1630 μια μεγάλη πανούκλα έπεσε στην Τουλούζη της Γαλλίας. Τέσσερις κλέφτες λεηλατούσαν την πόλη χωρίς να αρρωσταίνουν. Όταν τελικά τους πιάσανε, ο δικαστής αποφάσισε να αλλάξει την θανατική τους καταδίκη αν αποκάλυπταν το μυστικό των συστατικών του μυστηριώδους αφεψήματος το οποίο τους έδωσε ανοσία από την αρρώστια. Η φόρμουλα αυτή σήμερα είναι γνωστή ως «Το ξύδι των τεσσάρων κλεφτών» η οποία από αποτελείται ξύδι εμποτισμένο με θυμάρι, λεβάντα, δεντρολίβανο και φασκόμηλο. Εκατό χρόνια αργότερα η πανούκλα χτύπησε ξανά στην Μασσαλία. Τότε οι βοτανολόγοι πρόσθεσαν και ένα πέμπτο συστατικό το σκόρδο. Τον 19ο αιώνα ένας γάλλος αποστάκτης της φόρμουλας πούλησε αυτή τη φόρμουλα σε μοναχούς, ιερείς και γιατρούς. «Πιες στο με άδειο στομάχι το πρωί, τρίψε τους κροτάφους σου μ’ αυτό και βρες έξω στην ηρεμία και συνάντησε αρρώστους».

Οι αρωματοθεραπευτές στην πόλη Γκρας της Γαλλίας έφτιαχναν γάντια από δέρμα ζώου και τα αρωμάτιζαν με αιθέριο έλαιο λεβάντας, όταν ξέσπασε επιδημία δεν προσβλήθηκαν.

Κατά την διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου το αιθέριο έλαιο της λεβάντας χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση χρόνιων δερματικών παθήσεων, αλλα και σαν αντισηπτικό των τραυμάτων.

Η λεβάντα αποτελούσε από παλιά απαραίτητο συστατικό σε πολλές κουζίνες σαν μυρωδικό. Οι άνθρωποι άπλωναν τα λουλούδια στο δάπεδο του σπιτιού τους για να διώχνουν τα έντομα. Κρεμούσαν στα δωμάτια βαμβακερά σακουλάκια με κουρελάκια βουτηγμένα στο αιθέριο έλαιο λεβάντας για να διώχνουν τις μύγες. Έριχναν απόσταγμα λεβάντας στα ξεσκονόπανα, ώστε τα έπιπλα να γυαλίζουν και να μοσχοβολούν.

Κατά τον 20ο αιώνα η λεβάντα έχασε την θέση της στον κόσμο της θεραπείας, αλλα συνέχισε να κρατά την ποιότητά της και τα συστατικά της σε αρώματα, στην χειροτεχνία, στα ποτ πουρί, και στα αρωματοθεραπευτικά εργοστάσια.

Κατά την δεκαετία του ’20 ο Ρενέ Γκατφοσέ, Γάλλος φαρμακοποιός, πειραματίσθηκε με τα αιθέρια έλαια και κατάλαβε το ισχυρό τους δυναμικό. Μια μέρα καθώς δούλευε στο εργαστήριό του, έκαψε κατά λάθος το χέρι του και ασυναίσθητα το βούτηξε σε ένα μπολ με αιθέριο έλαιο λεβάντας. Αργότερα παρατήρησε πως ο πόνος πέρασε αμέσως και δεν έμεινε κανένα σημάδι καψίματος. Αυτό τον οδήγησε σε πειράματα και έρευνες για τα αιθέρια έλαια και μ’ αυτόν τον τρόπο άνοιξε την πόρτα στην σύγχρονη αρωματοθεραπεία! Την έρευνα αυτή του Γκατφοσέ την συνέχισε ένας Γάλλος γιατρός ο Τζιν Βαλνέτ, ο οποίος χρησιμοποίησε αιθέρια έλαια όπως λεβάντας για να γιατρέψει πληγές και τραύματα των στρατιωτών κατά τη διάρκεια του Α’ παγκόσμιου πολέμου.

Λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο φτιάχτηκε ένα τρίτο είδος λεβάντας, επειδή το άρωμα της λεβάντας είναι ένα από τα πιο αγαπημένα των ανθρώπων,. Η λεγόμενη Lavandin, διασταύρωση της άγριας λεβάντας των Γαλλικών βουνών και της Ισπανικής "Lavandula latifolia". Το είδος "Lavandin" είναι υβρίδιο και συνήθως καλλιεργείται το κλωνοποιημένο είδος "Lavandin Grosso". Το προσόν αυτό της λεβάντας είναι η πλούσια ανθοφορία της και η δυνατότητα μαζικής καλλιέργειας στις πεδιάδες. Εδώ είναι η παραγωγή βιομηχανοποιημένη, εκατοντάδες καλλιεργημένα στρέμματα που συνήθως φυτεύουν, ξεχορταριάζουν, λιπαίνουν και θερίζουν μηχανές. Όπως είναι φυσικό το αιθέριο έλαιο αυτής της μαζικής παραγωγής είναι δεύτερης ποιότητας και ακατάλληλο για θεραπευτική χρήση. Είναι χρήσιμο για οικιακή χρήση μια και είναι – παρ’ όλα αυτά – φυτικό προϊόν.

Στα ανατολικά της Μολδαβίας αναπτύσσονται νέες καλλιέργειες λεβάντας βιολογικής παραγωγής. Η Μολδαβία έχει εύφορο έδαφος, γνωστό ως «μαύρη γη», και η καλλιεργήσιμη έκταση δεν χρειάστηκε ποτέ να υποστεί επεξεργασία με συνθετικές ουσίες. Τα πρώτα φιντανάκια της ποικιλίας λαβαντούλα η στενόφυλλος φυτεύτηκαν το φθινόπωρο του 2000. Εν τω μεταξύ έχουν δημιουργηθεί περισσότερα από ένα εκατομμύριο θάμνοι λεβάντας σε επιφάνεια 150 καλλιεργήσιμων εκταρίων.

Εδώ και αιώνες, σε μεγάλο υψόμετρο της Άνω Προβηγκίας στο γαλλικό Νότο ανθίζουν διάφορες ποικιλίες λεβάντας, οι οποίες χρησιμοποιούνταν για φαρμακευτικούς και αρωματικούς σκοπούς. Ωστόσο, το βαθυγάλαζο θεραπευτικό φυτό καλλιεργείται στα χωράφια μόλις από το 1920 όταν η ζήτηση σημείωνε συνεχή αύξηση στο περίφημο για τα αρώματά του Grasse. Σήμερα, η Προβηγκία διαθέτει μεγάλες μονάδες παραγωγής για την εξαγωγή αιθέριων ελαίων. Η διαδικασία της προσεκτικής απόσταξης με υδρατμούς είναι η ίδια, είτε πρόκειται για αποστακτήρα, είτε για μικρή συσκευή alambic.

Η γνήσια λεβάντα ανακηρύχθηκε, θεραπευτικό φυτό για το έτος 2008 από τον Σύλλογο Εναλλακτικής Ιατρικής ‘Θεόφραστος’. Για την κριτική επιτροπή, ιδιαίτερα σημαντική ήταν η καταπραϋντική δράση της λεβάντας στο νευρικό σύστημα κατά περιόδους υπερδιέγερσης.