Ελαία Θεσπρωτίας

Έχει ταυτιστεί με τα ερείπια αρχαίου οικισμού νότια της Παραμυθιάς, ανατολικά της Χρυσαυγής. Πρόκειται για το σημαντικότερο οικισμό στην Ελεάτιδα, την περιοχή δηλαδή μεταξύ Νεκρομαντείου και Παραμυθιάς, όπου κατοικούσε το φύλο των Ελεατών Θεσπρωτών. Για μερικές δεκαετίες μετά την ίδρυσή της (μέσα 4ου π.Χ. αι.) υπήρξε πρωτεύουσα της Θεσπρωτίας και έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών. Το όνομα της βεβαιώνεται από την αρχαία παράδοση, επιγραφές του 4ου π.Χ. αι. και τα νομίσματα των Ελεατών (360-340 π.Χ.).

Ο αρχαίος οικισμός βρίσκεται σε επικλινές και ευρύχωρο επίπεδο, εμβαδού 105 στρεμμάτων, στην κορυφή ενός πρόβουνου του Γκορίλα, σε υψόμετρο 460-525 μ. Ο πληθυσμός του εντός των τειχών οικισμού -γιατί την ελληνιστική περίοδο ο οικισμός αναπτύχθηκε και εκτός των τειχών- ανερχόταν σε 3.000 κατοίκους. Η κατασκευή του τείχους και της πύλης στη ΒΑ/Α πλευρά είναι μνημειακή. Το πάχος του ξεπερνά τα 4,5μ. και το σωζόμενο ύψος του τα 6μ. ακόμα και σήμερα.

Ο οικισμός διασχίζεται από ΒΑ προς ΝΔ από κεντρική οδική αρτηρία που πιθανόν κατέληγε στις δύο κύριες πύλες, την ανατολική και τη νοτιοδυτική. Αριστερά και δεξιά βρισκόταν ορθογώνια οικοδομικά συγκροτήματα. Στα νότια της κεντρικής αρτηρίας ευρύτερος ορθογώνιος χώρος, πλαισιωμένος από την ανασκαφείσα στοά, το θέατρο και κάποια άλλα κτήρια, χρησίμευε ως πολιτική αγορά. Από το θέατρο διατηρούνται στη θέση τους λίγα εδώλια και λείψανα τοίχων της σκηνής. Η μεγάλη διάμετρος του κοίλου ήταν 45-50 μ., το ύψος του 889μ. και η χωρητικότητα του 3-4 χιλιάδες θεατές. Η ανασκαφική έρευνα στην Ελέα, που άρχισε το 1985, έχει αποκαλύψει μία ελληνιστικών χρόνων στοά, δυτικά του θεάτρου, ημιυπόγειους αποθηκευτικούς χώρους, ναΐσκο και δημόσιο κτήριο μεγάλων διαστάσεων.

Η Ελαία (Δημοτική Κοινότητα Φιλιατών - Δημοτική Ενότητα ΦΙΛΙΑΤΩΝ), ανήκει στον δήμο ΦΙΛΙΑΤΩΝ της Περιφερειακής Ενότητας ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ που βρίσκεται στην Περιφέρεια Ηπείρου, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”.

Η επίσημη ονομασία είναι “η Ελαία”. Έδρα του δήμου είναι οι Φιλιάτες και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου.

Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, η Ελαία ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Φιλιατών, του πρώην Δήμου ΦΙΛΙΑΤΩΝ του Νομού ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ.

Η Ελαία έχει υψόμετρο 106 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 39,5769733818 και γεωγραφικό μήκος 20,3274111505.