Πεντάλοφος Θεσσαλονίκης

Ο Πεντάλοφος είναι κωμόπολη, έδρα της δημοτικής ενότητας Καλλιθέας του δήμου Ωραιοκάστρου, της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται 16 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Θεσσαλονίκης, στις δυτικές παρυφές του Σιβρίου.

Ιστορική αναδρομή

Πρώιμη Τουρκοκρατία

Ο Πεντάλοφος με το όνομα Γραδεμπόριο αναφέρεται από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η κωμόπολη ήταν γνωστή για το παρακείμενο πυριτιδοποιείο στο οποίο εργάζονταν πολλοί κάτοικοι. To 1669 παραχωρήθηκαν προνόμια στους κατοίκους του Γραδεμπορίου από την Υψηλή Πύλη, καθώς στα καθήκοντά τους ήταν να φροντίζουν τον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου.

Ελληνική Επανάσταση του 1821

Οι Γραδεμπορίτες συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, με γνωστότερους αγωνιστές τους Ζαφείριο Μάρκου, Σταύρο Πεχλιβάνη και τον Μάνθο Μενεξέ, που πήρανε μέρος σε πολλές μάχες στη νότιο Ελλάδα. Μία αληθηνη ιστορία για αυτούς του τρεις είναι η εξής: Αυτοί οι τρεις ήταν αδέλφια (από διαφορετικές μητέρες) χριστιανοί στη θρησκεία, όταν όμως ο Μάνθος Μενεξές ανακάλυψε τον πατέρα του και τη θετή μητέρα του να προσεύχονται στο Μωάμεθ, αποφάσισε μαζί με τα 2 αδέλφια του, να τους σκοτώσουν. Ο Ζαφείριος Μάρκου κάλεσε τον πατέρα του και τη θετή μητέρα του για να δειπνήσουν και ο Σταύρος Πεχλιβάνης, ως ο μεγαλύτερος επιτέθηκε στους γονείς τους, κόβοντάς τους τα πόδια. Ο Ζαφείριος μαζί με το Σταύρο έθαψαν ζωντανούς τους γονείς τους σε μια βαθιά τρύπα στο βουνό που βρίσκεται λίγο πιο πάνω από την κώμη.

Ύστερη Τουρκοκρατία

Στον Πεντάλοφο λειτουργούσε Ελληνικό σχολείο, τουλάχιστον από τα μέσα του 19ου αιώνα. Το 1862 αναφέρεται ότι υπάρχουν 79 χριστιανικές οικογένειες. Κατά τη διάρκεια των εθνικών ανταγωνισμών, οι Βούλγαροι πέτυχαν την ίδρυση και Βουλγαρικού σχολείου. Κατέλαβαν μάλιστα και την μία από τις δύο εκκλησίες του χωριού. Όταν οι κομιτατζήδες προσπάθησαν να καταλάβουν και τη δεύτερη εκκλησία, οι Έλληνες κάτοικοι αντέδρασαν και λόγω των επεισοδίων, οι Οθωμανικές αρχές αποφάσισαν το προσωρινό κλείσιμό της.

Μακεδονικός Αγώνας

Το καλοκαίρι του 1904, ο κομιτατζής Τσιόπκας εισήλθε με το σώμα του στο Γραδεμπόριο, τρομοκράτησε τους κατοίκους και στρατολόγησε μερικούς απ' αυτούς, μεταξύ των οποίων και δύο Έλληνες διά της βίας. Ο δάσκαλος της κωμόπολης, Μιχαήλ Τριανταφύλλου ενημέρωσε για τα τεκτενόμενα το Ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης. Με πληροφορίες του Προξενείου, οι Οθωμανικές αρχές συνέλαβαν και εξόντωσαν τον Τσιόπκα και το σώμα του. Στις 28 Αυγούστου του 1904 εισήλθε στην κώμη ο Αποστόλ Πέτκωφ προκειμένου να τιμωρήσει τους Έλληνες για τις ενέργειές τους. Αφού κατέκαψε την οικία του, σκότωσε τον πρόκριτο Στέργιο Τράικο (Τσιφούτη), τη γυναίκα του Βελίκα και τους δυο γιους του Αναστάσιο και Αστέριο. Κατά το Μακεδονικό Αγώνα οι Γραδεμπορίτες που διακρίθηκαν στον αγώνα για την ελευθερία κατά Οθωμανών και Βουλγάρων, ήταν οι Δημήτριος Δεμερτζής, Δημήτριος Προδρόμου και Κωνσταντίνος Σαροράς.

Νεότερη Ιστορία

Το 1953 το Γραδεμπόριο μετονομάστηκε σε Πεντάλοφος.