Αρχάγγελος Πέλλας

Ο Αρχάγγελος (μέχρι το 1925 Όσσιανη είναι χωριό του δήμου Αλμωπίας, της περιφερειακής

ενότητας (πρώην νομού) Πέλλας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο Αρχάγγελος έχει 623 κατοίκους. Με το πρόγραμμα Καποδίστριας ανήκε στο δήμο Εξαπλάτανου.

Το χωριό ανήκει στα βλαχομογλενίτικα χωριά και είναι το μεγαλύτερο από αυτά. Οι κάτοικοί του ασχολούνται με τη γεωργία, και ιδίως με την παραγωγή κερασιών, κάστανου και πατάτας αλλά και κτηνοτροφία.

Το χωριό είναι κτισμένο σε ύψος 820 μέτρων, στις βορειοδυτικές πλαγιές του όρους Πάικο και αποτελεί το ορεινότερο χωριό του δήμου Αλμωπίας. Το χωριό είναι το πιο απομακρυσμένο του δήμου, βρισκόμενο στα βόρεια σύνορά του. Απέχει 35 χιλιόμετρα από την Αριδαία και 5 χιλιόμετρα από την Περίκλεια. Το χωριό έχει θέα προς την πεδιάδα της Άνω Αλμωπίας.

Ιστορία

Όπως βρέθηκε σε ανασκαφές που έλαβαν χώρα το 1973, στην περιοχή υπήρχε νεκροταφείο των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων. Ο οικισμός μέσω του παλαιού του ονόματος ταυτίστηκε με το βυζαντινό οικισμό Χώστιανη ή Χώστιανες, ο οποίος αναφέρεται σε έγγραφα που φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη της Μονής Μεγίστης Λαύρας. Η μονή ίδρυσε στην περιοχή ένα μετόχι το 11ο αιώνα αφιερωμένο στο Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Το μοναστήρι είχε έντονη ζωή μέχρι το τέλους του 18ου αιώνα, όταν το μοναστήρι μαζί με τις εγκαταστάσεις του πυρπολήθηκε από εξισλαμισμένους κατοίκους της Νότιας. Ο σημερινός οικισμός δημιουργήθηκε από την συνοίκηση των κατοίκων της γύρω περιοχής. Το χωριό γνώρισε έντονη κίνηση και συμμετείχε στις εξεγέρσεις εναντίον των Τούρκων. Το 1920 είχε 826 κατοίκους.

Το 1926 προσαρτήθηκε στον Αρχάγγελο το χωριό Τρία Έλατα (Λέσκοβο μέχρι το 1925). Το χωριό ήταν κτισμένο σε ένα οροπέδιο στο Πάικο σε υψόμετρο 1050. Η πρώτη αναφορά του γίνεται σε οθωμανικό έγγραφο του 1481.

Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Τρία χιλιόμετρα βόρεια από το χωριό βρίσκεται η μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ, σε ένα ύψωμα ανάμεσα στο Πάικο και τη Τζένα. Η μονή ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα ως μετόχι της Μονής Μεγίστης Λαύρας αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Το μοναστήρι είχε έντονη ζωή μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, όταν το μοναστήρι μαζί με τις εγκαταστάσεις του πυρπολήθηκε από μουσουλμάνους. Η λειτουργία του άρχισε ξανά το 1858 μετά από φιρμάνι του Σουλτάνου. Η μονή αφιερώθηκε στο Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Η μονή είναι τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο φωταγωγό, νάρθηκα, υπερώο και τρίπλευρο προστώο. Οι τοίχοι του έχουν πάχος ένα μέτρο. Το εσωτερικό της αγιογραφήθηκε σύμφωνα με τις επιγραφές το 1888, από Κρουσοβίτες αγιογράφους, ενώ στο περίστωο βρίσκονται αγιογραφίες του 1858 και 1896. Ο νάος έχει ζωγραφισμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1860. Η μονή έχει ανακηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το 1995.