Άνω Κώμη Κοζάνης

Ο σημερινός οικισμός της Άνω Κώμης βρίσκεται σε υψόμετρο 540 μέτρα, έχει έκταση 13 τ.χ. με

καλλιεργήσιμη γή 9,6 τ.χ., είναι περιοχή πεδινή με κλίμα ηπειρώτικο. Απέχει 11 χιλιόμετρα από την πόλη της Κοζάνης και διοικητικά υπάγεται στο νομό Κοζάνης και την επαρχία Κοζάνης.

Ο δήμος Ελιμείας ήταν δήμος του νομού Κοζάνης που συστάθηκε με το πρόγραμμα Καποδίστριας από τη συνένωση παλαιότερων κοινοτήτων της περιοχής, που αποτέλεσαν στη συνέχεια τα δημοτικά διαμερίσματα του δήμου. Λειτούργησε την περίοδο 1999 -2010 οπότε και καταργήθηκε με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης και εντάχθηκε στον νέο δήμο Κοζάνης

Είναι το δεύτερο, σε πληθυσμό και έκταση, μεγαλύτερο διαμέρισμα του Δήμου Ελίμειας, σύμφωνα με την απογραφή που έγινε το 2001.

Έχουν καταμετρηθεί 400 (περίπου) οικογένειες με συνολικό αριθμό πληθυσμού 1.533.

Κύρια απασχόληση των κατοίκων έχει να κάνει, με τα επαγγέλματα των αγροτών, κτηνοτρόφων, οικοδόμων, δημοσίων υπαλλήλων, γουνοποιών, και διάφορων ελεύθερων επαγγελμάτων!

ΕΘΙΜΑ ΠΟΥ ΑΝΑΒΙΩΝΟΥΝ

Σε αρμονική συνέχεια του παρελθόντος, το σήμερα κρατάει ολοζώντανα αγαπημένα έθιμα που περνούν από γενιά σε γενιά .

ΖΗΣΕΙΑ

Οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις Ζήσεια διοργανώνονται το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου ώστε να ταυτίζονται και με το πανηγύρι του χωριού (που είναι το 15 Αύγουστο) από τον πολιτιστικό σύλλογο Άνω Κώμης.

Η ονομασία των εκδηλώσεων "ΖΗΣΕΙΑ" έχει δοθεί από τον πολιτιστικό σύλλογο το 1990 προς τιμήν του μεγάλου ευεργέτη του χωριού μας ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΖΗΣΗ.

Με την μεγάλη προσπάθεια που έχει καταβάλει ο σύλλογος όλα αυτά τα χρόνια κατάφερε οι πολιτιστικές εκδηλώσεις "ΖΗΣΕΙΑ" να γίνουν θεσμός.

Κάθε χρόνο με την έναρξη των εκδηλώσεων επισκέπτεται το χωριό πλήθος κόσμου τόσο από το δήμο μας όσο και γενικότερα από ολόκληρο το νομό. Στις ημέρες των εκδηλώσεων παρουσιάζονται οι χορευτικές ομάδες του συλλόγου μας αλλά και τα χορευτικά τμήματα άλλων συλλόγων.

ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ

Το έθιμο με τις Λαζαρίνες είναι ένα κατάλοιπο της αρχαίας ελληνικής λαϊκής λατρείας που σχετίζεται με την αναγέννηση της φύσης και την αναγέννηση της ζωής. Στους χριστιανικούς χρόνους κατάφερε να επιζήσει αφού αναβαπτίστηκε και προσαρμόστηκε με την χριστιανική πίστη. Συνδέθηκε άμεσα με την ανάσταση του Λαζάρου που ήταν προπομπός της ανάστασης του Χριστού.

Για τον λόγο αυτό οι γυναίκες που συμμετέχουν στο έθιμο λέγονται Λαζαρίνες.

Ο εορτασμός του εθίμου ξεκίνησε, την ημέρα του "φτωχολαζάρου". Έτσι αποκαλούν το Σάββατο μια εβδομάδα πριν του Λαζάρου. Οι Λαζαρίνες χωρισμένες κατά ηλικίες παντρεμένες, είτε είναι αρραβωνιασμένες , ελεύθερες, ή μικρά κορίτσια οργανώνονται σε μικρές παρέες και προετοιμάζουν το κονάκι. Σε κάθε κονάκι την ημέρα του φτωχολαζάρου φέρνουν μαζί τους τρία πράγματα: ένα αυγό, λίγα πράσινα κλαδιά τσουκνίδας και μια πυροστιά. Τα αντικείμενα αυτά τα βάζουν στην μέση του δωματίου και μια μια Λαζαρίνα πηδάει πάνω από την πυροστιά τρείς φορές. Όποια από τις Λαζαρίνες δημιουργήσει παρεξηγήσεις στο κονάκι με κίνδυνο να χαλάσει το κέφι, απειλείται με την εξής συμβολική τιμωρία: θα πρασινίσει σαν τσουκνίδα, θα μαυρίσει σαν την πυροστιά και θα μαζεύεται σαν το αυγό.

Κάθε Λαζαρίνα που συμμετέχει στο κονάκι έφερνε διάφορα υλικά (ρύζι, λάδι, καλαμπόκι κ.α) για την παρασκευή του φαγητού και της πίτας. Έτσι στον εορτασμό του εθίμου δηλαδή την Παρασκευή, προηγούμενη μέρα της εορτής του Λαζάρου και το Σάββατο βράδυ ανήμερα της εορτής οι Λαζαρίνες διανυκτερεύουν στο κονάκι και συνέτρωγαν στο ίδιο τραπέζι με νηστίσιμα φαγητά, χόρευαν και τραγουδούσαν.

Την ημέρα της εορτής, οι Λαζαρίνες τριγυρίζουν σε όλα τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας διάφορα Λαζαριάτικα τραγούδια. Πρωί πρωί την Κυριακή πηγαίνουν στην Εκκλησία που μετά το τέλος της θείας λειτουργίας χορεύουν και τραγουδούν στην κεντρική πλατεία.

Πρέπει να τονίσουμε ότι σε όλες τις εκδηλώσεις του εθίμου οι Λαζαρίνες φορούν τις όμορφες παραδοσιακές τους φορεσιές.

Το έθιμο με τις Λαζαρίνες στην Άνω Κώμη αναβιώνετε από τις γυναίκες του πολιτιστικού συλλόγου.

Το κονάκι οργανώνεται σε αίθουσα του πνευματικού κέντρου.

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΑΝΟΡΑ

Βαριά θανατική νόσος έπληξε στην περιοχή μας και γενικότερα τη Δυτική Μακεδονία το Φθινόπωρο του 1918. Η νόσος αυτή οφειλόταν σε Ισπανική γρίπη, που είχε εξαπλωθεί με γρήγορους ρυθμούς σκορπίζοντας τον θάνατο σε πολλούς ανθρώπους και ζώα.

Είκοσι πέντε μέρες μετά την εμφάνιση της γρίπης, οι κάτοικοι της περιοχής έχουν μεγάλη πίστη μέσα τους έφεραν τα λείψανα του Αγίου Νικάνορα από την Ιερά Μονή Ζάβορδας στην Κοζάνη για να τελέσει θεία λειτουργία. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, το θαύμα είχε πλέον γίνει και η θανατική νόσος σταμάτησε.

Για τον λόγο αυτό με απόφαση του Μητροπολίτη Γρεβενών αειμνήστου Χρυσόστομου και του Μητροπολίτη Κοζάνης Διονυσίου ένα μέρος των ιερών λειψάνων μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στο ιερό ναό του Αγίου στην Κοζάνη.

Οι κάτοικοι από κάθε χωριό του Τσαρτσιαμπά για να δοξάσουν την χάρη του Αγίου Νικάνορα συγκεντρώνονται, κάθε χρόνο στις 16 Ιανουαρίου, στην πλατεία του χωριού. Εκεί αφού ο Ιερέας διαβάσει και ραντίσει με αγιασμό τους πιστούς και τα ζώα, οι καβαλάρηδες ξεκινούν το ταξίδι τους, αψηφώντας πολλές φορές τις άσχημες καιρικές συνθήκες (κρύο, χιόνι, βροχή) αλλά και τις δυσκολίες στην διάβαση, κάνοντας μια διαδρομή έξι περίπου ωρών για να φτάσουν στο Μοναστήρι της Ζάβορδας. Οι πιστοί διανυκτερεύουν στο Μοναστήρι και την ημέρα του Αγίου Αθανασίου 18 Ιανουαρίου, μετά το τέλος της θείας λειτουργίας παίρνει ο καθένας για την ενορία του την Ιερά λειψανοθήκη.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας φτάνοντας οι πιστοί στα όρια του χωριού, ο ιερέας χτυπά την καμπάνα. Οι κάτοικοι του χωριού περιμένουν με αναμμένα κεριά στα χέρια προκειμένου να υποδεχτούν και να προσκυνήσουν τα ιερά λείψανα του Αγίου Νικάνορα και στην συνέχεια να τα συνοδέψουν μέχρι το κατώφλι της Εκκλησίας για να τελεστεί ο εσπερινός της ημέρας, η παράκληση και το θείο κήρυγμα.

Τα ιερά λείψανα παραμένουν στο χωριό μέχρι την Μεγάλη Τετάρτη, που γίνεται η τελευταία προαγιασμένη λειτουργία, αφού πρώτα θα μεταφερθούν για να μπει η χάρη του Αγίου σε όλα σχεδόν τα σπίτια του χωριού.

Το έθιμο αυτό έχει βαθιές θρησκευτικές ρίζες και συνεχίζεται και σήμερα από τους καβαλάρηδες του χωριού μας (ιππικός σύλλογος) και από πλήθος κόσμου, που συμμετέχουν στην μεταφορά των λειψάνων του Αγίου Νικάνορα.

ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ

Στο Δήμο Ελίμειας και στο δημοτικό διαμέρισμα Άνω Κώμης, εδώ και 10 χρόνια έχουν καθιερωθεί και έχουν γίνει πλέον θεσμός οι Αποκριάτικες Εκδηλώσεις.

Ο πολιτιστικός σύλλογος σε συνεργασία με τη Δημοτική επιχείρηση πολιτισμού και τους συλλόγους όλων των δημοτικών διαμερισμάτων, προσπαθεί κάθε χρόνο να διοργανώνει ολοένα και καλύτερες εκδηλώσεις ώστε κάποια στιγμή να γίνει επίκεντρο όλου του νομού.

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για το έθιμο των μεταμφιεσμένων (Ρογκατζιάρια) είναι το 1747.

Σήμερα, τις ημέρες του καρναβαλιού, η Άνω Κώμη και όλος ο κόσμος αποδεσμεύεται από τα καθημερινά προσχήματα και επαναφέρει το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα.

Οι φανοί και οι μασκαράδες που περιφέρονται σε όλο το χωριό, οι δημοτικοί οργανοπαίκτες, το κρασί, τα κιχιά και τα κεράσματα σε όλους καθώς και η καθολική συμμετοχή στα δρώμενα είναι χαρακτηριστικά των ημερών της αποκριάς.

Οι εκδηλώσεις στην Άνω Κώμη ξεκινούν τη μικρή αποκριά . Στην πλατεία του χωριού ανάβει ο μικρός φανός και στη συνέχεια τα σκήπτρα παραλαμβάνουν οι γειτονιές. Το απόγευμα της Μεγάλης αποκριάς γίνεται παρέλαση αρμάτων, μεταμφιεσμένων ομάδων που εκπροσωπούν την κάθε γειτονιά του χωριού καθώς και τους συλλόγους των δημοτικών διαμερισμάτων του δήμου. Με το τέλος της παρέλασης ακολουθεί βράβευση του τριών πιο εντυπωσιακών συμμετοχών. Στη συνέχεια στην κεντρική πλατεία ανάβει ο μεγάλος φανός γύρω από τον οποίο χορεύουν μικροί και μεγάλοι. Το κρασί, τα κιχιά, οι κεφτέδες, τα γιαπράκια, οι πίτες και το ρυζόγαλο είναι μερικά από τα ντόπια εδέσματα που προσφέρονται στους επισκέπτες.

ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ

Στην προσπάθεια του συλλόγου να διοργανώσει όλο και καλύτερα την αποκριά συντέλεσε η μεγάλη προθυμία και βοήθεια των κατοίκων κάθε γειτονιάς . Έτσι εδώ και τρία χρόνια οι γειτονιές οργανώνουν μόνες τους το άναμμα των φανών προσφέροντας στους επισκέπτες πλούσια εδέσματα ενώ η παρουσία δημοτικών οργανοπαιχτών δίνει μεγάλη έμφαση στην αναβίωση του θεσμού των αποκριών.

ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ

Όπως οι απόκριες έτσι και η καθαρά Δευτέρα περιλαμβάνει τις δικές της εκδηλώσεις. Το πέταμα του χαρταετού, η προσφορά της παραδοσιακής φασολάδας αλλά και των άλλων νηστίσιμων εδεσμάτων γινόταν στην τοποθεσία του Προφήτη Ηλία από τον πολιτιστικό σύλλογο.

Εδώ και χρόνια τα κούλουμα γιορτάζονται στην τοποθεσία Μαγούλα από το σύλλογο ΄΄ Μαγούλα ΄΄.